Chanh sần (còn được gọi là chanh Thái, hoặc trái chúc) là cây thân gỗ nhỏ đến trung bình. Trái chanh sần đặc trưng bởi phần vỏ dày, xù xì, thịt ít nước, có vị chua the, hương thơm nồng. Tại Việt Nam, đây là một loài cây phổ biến vùng Bảy Núi (An Giang), chủ yếu tập trung ở khu vực thị xã Tịnh Biên và huyện Tri Tôn, được trồng bởi đồng bào dân tộc Khmer. Chanh sần rất dễ trồng, dễ thích nghi với điều kiện thời tiết nắng nóng khắc nghiệt, không cần chăm sóc vẫn phát triển tốt.
Nhờ mùi hương độc đáo và nhiều ứng dụng thực tiễn, chanh sần hiện nay là loại nông sản có giá trị kinh tế cao. Cây trồng từ 5-8 năm mới cho ra quả, cây càng lâu năm thì ra quả càng nhiều. Mùa thu hoạch chanh sần là mùa mưa, từ tháng 1-2 âm lịch. Lá cây và vỏ trái chanh sần chứa hàm lượng tinh dầu rất cao, vì thế được sử dụng rộng rãi trong chế biến thực phẩm và làm mỹ phẩm, tinh dầu.
Mùi hương tinh dầu chanh sần mang hương chanh rõ nét và mạnh mẽ, phảng phất chút xanh mát của vỏ chanh tươi, mang đến một trải nghiệm mùi hương bừng tỉnh và sinh động. Khác với tinh dầu cam bergamot (có bề ngoài khá giống với chanh sần) có hương thơm nhẹ và ngọt của hoa cỏ, tinh dầu chanh sần có mùi hương sắc nét hơn, là sự kết hợp giữa vị cam chanh tươi mát và mùi herbal thảo mộc xanh non. Một mùi hươn mang lại cảm giác đầy sảng khoái, tươi mới, gợi nhớ đến vùng đất nhiệt đới đầy nắng và gió.
Giữa vùng đồng bằng châu thổ mênh mông được dòng Cửu Long bồi tụ, vùng bán sơn địa Thất Sơn được mẹ thiên nhiên lựa chọn để đặt lên những ngọn núi hùng vĩ, mang trong mình những huyền tích của bao thăng trầm lịch sử. Thiên nhiên Bảy Núi là những cánh đồng thốt nốt bao la, là những ngọn núi thiêng đan xen nhau theo hình cánh cung, là những hồ nước xanh tươi Ô Tà Sóc, Soài So, Soai Chek,... Về văn hoá, Thất Sơn là nơi dung hòa những nét văn hóa đặc sắc từ 3 dân tộc cộng cư lâu đời: Kinh, Hoa và Khmer, là nơi lưu lại dấu tích của nền văn minh Óc Eo rực rỡ từ hàng nghìn năm trước. Sự hòa quyện giữa thiên nhiên, văn hóa và lịch sử đã tạo nên bản sắc riêng, niềm kiêu hãnh "năm non bảy núi" của miền Tây Nam.
Một ngôi nhà đặc trưng của An Giang với hàng ba và hoạ tiết trang trí hình chim bồ câu
Thánh đường Mubarak, một trong những thánh đường Hồi giáo lâu đời nhất của cộng đồng người Chăm tại An Giang
Trong những tầng văn hoá đa dạng đó, chanh sần (trái chúc) đã hiện diện trong cuộc sống hàng ngày của người dân Thất Sơn từ bao giờ. Trong kinh nghiệm dân gian, trái chúc không chỉ được dùng làm gia vị, làm thức uống giải khát, mà còn dùng để làm thuốc, khử khuẩn ao nuôi cá, xua đuổi rắn bò vào nhà. Những người phụ nữ vùng này vẫn dùng chanh sần (trái chúc) nấu nước gội đầu cho mượt và thơm tóc. Đặc biệt, cây chúc đã mang đến cho Thất Sơn những đặc sản ẩm thực độc đáo, níu chân du khách bằng những hương vị không thể trộn lẫn: gà đốt Ô Thum thơm nồng, gà hấp lá chúc ngon ngọt; khô gà lá chúc đậm đà, bò nướng lá chúc dậy mùi, hay bát cháo bò sánh mịn, thơm lừng vị lá chúc.
Khí hậu nhiệt đới của vùng An Giang, với sự phân biệt rõ rệt giữa mùa mưa và mùa khô, cùng với đất phù sa màu mỡ, tạo điều kiện lý tưởng cho giống cây có múi này phát triển. Đặc biệt tại các khu vực như Tri Tôn và Tịnh Biên, chanh sần thường được người dân địa phương trồng theo phương pháp truyền thống.Cây chanh sần có khả năng thích nghi tốt với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng của vùng, chịu hạn tốt và phát triển khỏe mạnh mà không cần nhiều chăm sóc. Cây thường được nhân giống bằng hạt hoặc giâm cành, và được trồng phổ biến trong vườn nhà hoặc các vườn quy mô nhỏ.
Tinh dầu chanh sần được biết đến với nhiều lợi ích đã được nghiên cứu khoa học chứng minh, chủ yếu nhờ hàm lượng cao các hợp chất hoạt tính sinh học như limonene, citronellal và các thành phần tự nhiên khác. Một số công dụng nổi bật bao gồm:
- Giảm căng thẳng, cải thiện tinh thần: Mùi hương tươi mát, pha chút xanh nhẹ của tinh dầu chanh sần giúp xoa dịu cảm giác lo âu, hỗ trợ cân bằng cảm xúc và mang lại cảm giác thư giãn tự nhiên.
- Kháng khuẩn và kháng nấm: Các nghiên cứu đã chỉ ra khả năng kháng một số loại vi khuẩn và nấm của tinh dầu này, giúp nó trở thành lựa chọn hiệu quả trong các sản phẩm xịt phòng hay dung dịch làm sạch bề mặt.
- Xua đuổi côn trùng tự nhiên: Thành phần citronellal và limonene có đặc tính xua đuổi côn trùng, đặc biệt là muỗi, khiến tinh dầu chanh sần trở thành giải pháp an toàn, không độc hại thay thế các sản phẩm hóa học.
- Hỗ trợ chăm sóc da: Khi được pha loãng đúng cách, tinh dầu chanh sần có thể giúp kiểm soát dầu nhờn, giảm vi khuẩn gây mụn và hỗ trợ làm sạch da, mang lại làn da khỏe khoắn, sạch sẽ.
Một số cách sử dụng tinh dầu chanh sần:
- Khuếch tán hương: Nhỏ 3–5 giọt tinh dầu vào máy khuếch tán hoặc đèn xông tinh dầu để làm thơm không gian và thư giãn tinh thần.
- Xịt khử khuẩn tự nhiên: Pha 10–20 giọt tinh dầu với 100ml cồn (nồng độ từ 70% trở lên) để làm dung dịch xịt khử khuẩn bề mặt hoặc khử khuẩn nón bảo hiểm.
- Xịt đuổi côn trùng: Pha tinh dầu với nước hoặc dầu nền và xịt vào rèm cửa, cửa sổ hoặc các khu vực thường có muỗi.
- Dầu massage & chăm sóc da: Pha loãng tinh dầu với dầu nền (dầu jojoba hoặc dầu hạnh nhân v.v…) với tỷ lệ 1–1.5% để dùng làm dầu massage hoặc lăn thơm.
- Chăm sóc tóc: Nhỏ vài giọt vào nước xả hoặc dầu gội tự nhiên để khử mùi da đầu và tạo hương thơm nhẹ nhàng, dễ chịu.